تاریخچه طالقان

مقدمه

برای مطالعه تاریخچه طالقان بر منابع قبل از اسلام در می‌یابیم نام “طالقان” در منابع تاریخ باستان به‌طور مستقیم ذکر نشده است. اولین محققی که نام طالقان را معرفی کرد آرتور کریستینسن، مورخ دانمارکی است. وی در کتاب ایران در زمان ساسانیان می‌نویسد:
مقارن حمله عرب، ولايت ساحلی بحر خزر در تصرف یکی از سرداران دیلمی بود که اورا ” موتا” یا ” مورتا” می خوانند. سلاطین ممالکی که مجاور سرحدات شرقی و شمالی ایران بودند اغلب به القاب مخصوص معروفند. در این جا نام چند ولایت را با القاب امراء آنها ذکر می کنیم،..طالقان (شهرک) از ریشه خشای آمده است. اما قرینه‌ها و اشارات جغرافیایی و نژادی نشان می‌دهد که طالقان جزئی از سرزمین ماردها بوده‌است.

طالقان در ایران باستان

ماردها مردمی نبودند که به آسانی در تحت تابعيت بمانند. بنابراین اعتنایی به سلوکی داشتند. حتى ظن قوی این است که پس از اسکندر مستقل شده بودند.
برخی از مورخین سه طايفه تپوری، گیل و کادوزی یا کادوسی را شعبه ای از ماردها می دانند. دسته منیر کادوزی هارا اعقاب گیل می پندارند. بعضی از مورخین حوزه زندگی ماردها را بین تپوری ما که در مازندران سکونت داشتند و کادوزیان که در گیلان زندگی می کردند تعیین می نمایند. با توجه به اینکه سفید رود را نیز در قدیم امارد می نامیدند، می توان احتمال داد تاریخچه طالقان با تاریخ قوم مارد بوده و یا دست کم از حوادث تاریخی، مذهبی و اجتماعی مردم این منطقه به دورنبوده است. .
ولایت جنگلی و کوهستانی که در نقشه امروزی ایران گیلان نام دارد، در زمان ساسانیان به دیلمستان معروف بود و این ولایت، نشیمن دو تیره مردم بوده که تیره ای را ” گیل” و دیگری را “دیلم” می‌نامیدند. تیره گیل در کناره‌های دریای خزر آنجا كه اكنون رشت و لاهیجان است نشستند ولی دیلمیان در کوهسار جنوبی آن ولایت، در آنجاها که اکنون رودبار و الموت است جای داشته، بیشتر با قزوین و ری همسایه و نزدیک بودند.
دیلمیان مردمانی جنگی و دلیر و در فن رزم به مهارت معروف بودند و در کوهستان که از سخت‌ترین و استوارترین قلعه‌های ایران است آزاد می‌زیستند و زیر فرمان حکمرانان ایران کمتر می‌رفتند، بلکه چنانکه مورخان صدراسلام زمان ساسانیان و (شاید در روزگار اشکانیان و هخامنشیان هم این مردم نه‌تنها باجگزار پادشاهان ایران نبودند، حکمرانان ایران دست بر سرزمین آنان نداشته و لشکر در برابر آن طایفه نشانده بودند تا از حمله ایشان در امان باشند). به همین دلیل در طالقان كمتر شاهد آثار دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی هستیم.

طالقان پس از ظهور اسلام

پس از پیدایش اسلام و سقوط ساسانیان دیلمیان و تپوریان، اعراب را به سرزمین خود راه ندادند و استقلال خود را حفظ کردند. اما تپوریان با انکه به جهت وسعت و جمعیت از دیلمیان نیرومندتر بودند، با اعراب پیمان آشتی بسته، ترک جنگ کردند اما دیلمیان بر خلاف تپوریان در دشمنی با اعراب سخت ایستادگی نمودند و در فرصتهای مناسب بر اعراب تاختند.

اعراب برای آنکه بتوانند به دیلم برسند به منظور تقویت نیروی خود در قزوین به تبلیغات علیه دیلمیان زدند و می‌کوشیدند با ساختن و پرداختن احادیث بی‌شمار ارزشی برای دیلمیان قائل شوند.

طالقان در دوره اسماعیلیه

تاریخ طالقان در این دوران با تسخير الموت توسط حسن صباح به سال ۴۸۳ هجری قمری، اهمیت طالقان بیشتر شد، زیرا نزدیکترین مسیر ارتباطی ری به الموت از راه طالقان بود. از جهت اقتصادی نیز زمینه‌های گرایش به اسماعیلیان در این منطقه وجود داشت. مردم طالقان مخالف عباسیان بودند، بطوریکه طالقان یکی از پناهگاه‌های مهم برای مخالفت با خلافت عباسی گردید. مخصوصاً علویان که می‌توانستند مدتی این منطقه را تحت نفوذ خود درآورند. به همین علت مردم این دیار پس از قرون میانه از نظر فکری به عقیده شیعی به ویژه شیعه زیدی در دوران علوی و شیعه اسماعیلی گرایش داشتند.
در زمان حسن صباح و جانشینان او، اسماعیلیان ایران توانستند بر صدوپنج دژ دست یابند که سی و پنج دژ در صفحات طالقان و الموت و رودبار و طارمین بود و هفتاد دژ در بخش‌های قومس و قهستان قرار داشت.

یکی از قلعه‌های مهم اسماعيليه، “ارژنگ” نام دارد. خرابه های قلعه ارژنگ امروزه به همین نام باقی است. این قلعه به دستور محمد بن بزرگ امید در سال ۵۴۴ ساخته شده است. قلعه ارژنگ نزدیک‌ترین قلعه طالقان به ری به شمار می رود.
یکی دیگر از قلعه های مهم درهرنج قرار دارد و خرابه‌های آن هنوز به چشم می خورد، قلعه منصور است. این قلعه به لحاظ ارتفاع، بلندترین قلعه طالقان و نزدیکترین آنها به الموت است.

(ادامه دارد..)

منبع: کتاب درآمدی بر گویش و فرهنگ طالقان